Jaarverslag 2018

Paragrafen

Weerstandsvermogen, risicobeheersing en financiële kengetallen

Inleiding

Voor een goed inzicht in onze financiële positie is het van belang om inzicht te krijgen in de potentiële mee- en tegenvallers (risico’s) en in onze mogelijkheden om deze tegenvallers op te vangen (= de weerstandscapaciteit). Dit inzicht geeft een beeld van de robuustheid van onze financiële situatie. Naast het verkrijgen van inzicht in de financiële weerbaarheid proberen wij met het uitvoeren van risicomanagement een voortschrijdend en structureel inzicht te verkrijgen in de risico’s die we lopen bij het behalen van de doelstellingen van de organisatie.

Voor de beoordeling van ons weerstandsvermogen zijn twee elementen van belang:

  • de weerstandscapaciteit: de middelen en mogelijkheden waarover wij (kunnen) beschikken om niet-begrote, onvoorziene kosten (risico’s) te dekken;
  • de risico’s: risico’s van materiële betekenis waarvoor geen maatregelen, in de vorm van bijvoorbeeld een verzekering of voorziening, zijn getroffen.

Twee maal per jaar, bij de programmabegroting en bij de jaarstukken, actualiseren we onze risico's en beoordelen we in hoeverre ons weerstandsvermogen toereikend is. Dit doen we aan hand van de gestelde kaders uit de vastgestelde nota risicomanagement en weerstandsvermogen (2009). De beschikbare weerstandscapaciteit zoals deze blijkt uit deze jaarrekening zetten we af tegen de geactualiseerde en gekwantificeerde risico-inventarisatie per februari 2019.

In deze paragraaf gaan wij achtereenvolgens in op de beschikbare weerstandscapaciteit en de wijze waarop deze is berekend, de benodigde weerstandscapaciteit en het risicoprofiel waarop dit is gebaseerd en de relatie tussen de benodigde en de beschikbare weerstandscapaciteit. Tot slot gaan we in op een aantal financiële kengetallen.

Beschikbare weerstandscapaciteit
Tot de weerstandscapaciteit van de gemeente worden gerekend:
• De algemene reserves
• De onbenutte belastingcapaciteit OZB
• De begrotingsruimte

Algemene reserves
Onder onze algemene reserves verstaan we de algemene reserve en de reserve Grondbedrijf. Daarnaast rekenen we ook de bestemmingsreserve HSD mee voor de weerstandscapaciteit, omdat die reserve een buffer vormt voor de risico's van de transities in het sociaal domein. De boekwaarde van de algemene reserve per 31 december 2018 bedraagt € 8,6 miljoen, de omvang van de reserve grondbedrijf € 34,6 miljoen en de omvang van de reserve Sociaal Domein € 6,4 miljoen.

De onbenutte belastingcapaciteit OZB
De onbenutte belastingcapaciteit is de extra ruimte die we hebben om de belastinginkomsten te maximaliseren. In de nota risicomanagement en weerstandsvermogen is vastgelegd dat we hiervoor de ruimte hanteren die er is ten opzichte van de artikel 12 normen voor een redelijk belastingpeil. Deze berekening wordt ook door veel andere gemeenten gehanteerd.
De norm (redelijk peil OZB voor 2018), zoals vastgesteld in de meicirculaire 2017, bedraagt voor het jaar 2018 0,1952% van de totale WOZ waarde. Toepassing van deze norm op de totale WOZ-waarde van Nieuwegein leidt tot een bedrag van ruim € 15,1 miljoen. Dit betekent dat er geen onbenutte belastingcapaciteit OZB is. De relatief hoge inkomsten uit OZB worden mede veroorzaakt door het relatief hoge tarief dat wij hanteren voor niet-woningen. Dit werkt door in de totale inkomsten. Voor de riool en afvalstoffenheffing geldt dat sprake is van een vrijwel kostendekkende tarieven (zie paragraaf lokale heffingen). Dit betekent dat er geen sprake is van onbenutte belastingcapaciteit.

Begrotingsruimte
Bij de berekening van de weerstandscapaciteit hebben wij geen rekening gehouden met begrotingsruimte.

Beschikbare weerstandscapaciteit

Op grond van bovengenoemde uitgangspunten kan de beschikbare weerstandscapaciteit als volgt worden weergegeven:

Beschikbare weerstandscapaciteit (bedragen * € 1.000)

stand per 31-12-2018

Algemene reserve

€ 8.576

Onbenutte belastingcapaciteit

-

Reserve grondbedrijf

€ 34.633

Reserve sociaal domein

€ 6.407

Totale beschikbare weerstandscapaciteit

€ 49.616

Nb, deze weerstandscapaciteit is berekend aan de hand van de gegevens uit de jaarrekening, de voorgestelde resultaatbestemming is hier niet in verwerkt.

Benodigde weerstandscapaciteit
Om het weerstandsvermogen te kunnen beoordelen moet de beschikbare weerstandscapaciteit afgezet worden tegen de risico's. Het totale ingeschatte maximale gevolg op basis van kansberekening van alle geïnventariseerde risico's bedraagt afgerond € 40,6 mln. Door de maximale gevolgen van de individuele risico's bij elkaar op te tellen ontstaat een te negatief oordeel over het weerstandsvermogen. Het is immers vrijwel zeker dat niet alle risico’s zich tegelijkertijd voor zullen doen. Daarnaast zal niet ieder risico zich daadwerkelijk in de maximale omvang voordoen. Om deze overschatting van risico's te voorkomen is gebruik gemaakt van risicosimulatie (de Monte Carlo methode). In de nota risicomanagement en weerstandsvermogen is vastgesteld dat voor de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit wordt uitgegaan van een risicosimulatie waarbij een zekerheidspercentage van 90% wordt gehanteerd. Uit de uitgevoerde risicosimulatie volgt dat met 90% zekerheid een bedrag van € 8,5 miljoen voldoende is om alle risico's van de gemeente te kunnen afdekken (de benodigde weerstandscapaciteit).

Er zijn gemeentebreed vele risico's in beeld. Dit betreft niet alleen financiële risico's, maar ook bijvoorbeeld juridische, personele en imagorisico's. In onderstaande tabel presenteren wij alleen de belangrijkste financiële risico's voor wat betreft kans en gevolg. In de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit zijn uiteraard alle financiële risico's meegenomen. Zoals opgemerkt wordt de totale omvang van de benodigde weerstandscapaciteit berekend op basis van kansberekening, terwijl in het hieronder opgenomen staatje de maximale omvang van individuele risico's is opgenomen. Een vergelijking van deze bedragen is derhalve niet relevant.

Onderstaand overzicht omvat zowel structurele risico’s als incidentele risico's. Om deze bedragen vergelijkbaar te maken, hebben wij voor de structurele risico's als uitgangspunt genomen dat deze binnen een termijn van vier jaar (een collegeperiode) zijn opgelost c.q. dat er binnen die termijn alternatieve dekkingsmiddelen zijn gevonden om de gevolgen op te vangen. In de berekening hebben wij daartoe de omvang van het jaarrisico vermenigvuldigd met de factor 4.

Belangrijkste financiële risico's

Risico

Kans

Maximaal financieel gevolg

Risico grondexploitaties*

Divers

€ 16,0 mln

Jeugdzorg; meer vraag dan er budget beschikbaar is

25%

€ 4,0 mln

Risico’s parkeren

20%

€ 3,8 mln  

Toename uitkeringen BUIG in relatie tot doeluitkering

80%

€ 1,5 mln

Exploitatie Stadshuis (huurinkomsten)

90%

€ 0,7 mln

* dit betreft de uitkomsten van de afzonderlijk voor deze exploitaties uitgevoerde analyse en de daarop toegepaste risico-simulatie naar de stand van 1 februari 2019.

Belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de begroting 2018:
Ten opzichte van de begroting 2018 hebben zich een aantal wijzigingen voorgedaan:

  • Risico grondexploitaties: in de berekening van de het maximale financiële risico worden ook de positieve gevolgen (opbrengsten) van de projecten meegerekend. In de begroting 2018 is gerekend met een fors positief financieel risico voor het Klooster. In de jaarrekening is, net als in de jaarrekening 2017, een deel van de winst van het Klooster genomen, waardoor dit positieve risico is afgenomen (het is immers gerealiseerd). Dit leidt ertoe dat het bedrag van het maximale financiële risico toeneemt.
  • Parkeren: dit risico is gebaseerd op een aanname dat de bezettingsgraden lager uitkomen dan waarmee in de parkeerexploitatie rekening is gehouden. Daarnaast bestaat het risico dat de kosten voor de coöperatie Parkeerservice hoger uitkomen, vanwege een transitie die plaatsvindt bij parkeerservice. Ten opzichte van de begroting 2018 is de kans afgenomen, omdat de transitie bij coöperatie Parkeerservice vrijwel is afgerond.
  • De uitkeringen BUIG in relatie tot de doeluitkeringen vormen nog steeds, ondanks een afname van het bedrag, (structureel) een financieel risico.  Dit wordt veroorzaakt doordat de ontwikkelingen op het gebied van Werk en Inkomen voor de komende jaren lastig te bepalen zijn.

Relatie benodigde en beschikbare weerstandscapaciteit
De benodigde weerstandscapaciteit die uit de risicosimulatie voortvloeit, kan worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt de ratio voor het weerstandsvermogen.

Beschikbare weerstandscapaciteit:

49,6 mln

---------------

= Ratio weerstandsvermogen:

5,8

Benodigde weerstandscapaciteit:

€ 8,5 mln

De ratio weerstandsvermogen ligt op een uitstekend niveau. Ten opzichte van de begroting 2018 is sprake van een forse stijging van deze ratio. Dit wordt vooral veroorzaakt door de forse toename van de reservepositie van het grondbedrijf in 2017 en afname van de benodigde weerstandscapaciteit. Ten opzichte van de jaarrekening 2017 is de ratio licht gestegen.

Financiële kengetallen

Sinds 2015 is een aantal financiële kengetallen voorgeschreven in deze paragraaf. Deze kengetallen zijn bedoeld om inzicht te geven in de financiële weerbaar- en wendbaarheid van de gemeente. Hiermee krijgt de raad gemakkelijker inzicht in de financiële positie van de gemeente en in de baten en lasten. Deze kengetallen vormen een verbinding tussen de verschillende aspecten die de raad in de beoordeling van de financiële positie kan betrekken om daar een verantwoord oordeel over te kunnen geven. De kengetallen leveren daarmee ook een bijdrage aan de kaderstellende en controlerende rol.
Hieronder presenteren wij de kengetallen van Nieuwegein over rekening 2017, begroting 2018 en
jaarrekening 2018.

 

jaarrekening 2017

begroting 2018

jaarrekening 2018

netto schuldquote

 73

70

86

netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen

70

67

83

solvabiliteitsrisico

36

43

35

structurele exploitatieruimte

- 6,3

-3,8

-6,4

kengetal grondexploitatie

1,8

21

2,3

belastingcapaciteit 

81%

85%

85%

Uit bovenstaande tabel blijkt dat de financiële kengetallen over het algemeen een positief beeld laten zien. Hieronder lichten wij de kengetallen toe.
De afwijking ten opzichte van de begroting 2018 wordt grotendeels verklaard door de afwijking in de totale baten en lasten tussen begroot en werkelijk. Een groot deel van de kengetallen maakt gebruik van het totaal van de baten en / of lasten.

Netto schuldquote:
De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen (baten). Het geeft hiermee een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Onze netto schuldquote laat een stijging zien. Dit wordt uitsluitend veroorzaakt door de daling van de totale baten. Onze schuldenlast over 2018 is ten opzichte van 2017 zelfs licht afgenomen.
Ter duiding van het kengetal geeft de VNG aan dat een kengetal boven de 100 een aanleiding voor alertheid is. Zie voor meer informatie de paragraaf financiering.

Netto schuldquote min verstrekte leningen:
Zie de definitie hierboven, met de correctie voor doorgeleende bedragen (kapitaalverstrekkingen aan verbonden partijen). Dit kengetal is eveneens toegenomen, door de daling van baten.

Solvabiliteit:
Onder de solvabiliteitsratio wordt het eigen vermogen als percentage van het totale
vermogen verstaan. Als signaalwaarde voor de solvabiliteitsratio geldt een percentage van 20%. Nieuwegein zit daar ruim boven. Ten opzichte van de jaarrekening 2017 is de solvabiliteit vrijwel constant. Ten opzichte van de begroting is deze afgenomen, maar nog steeds van een uitstekend niveau.

Structurele exploitatieruimte:
Dit kengetal is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte een gemeente heeft om de eigen lasten te dragen. Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele exploitatieruimte is, doordat wordt gekeken naar de structurele baten en structurele lasten en deze worden vergeleken met de totale baten.
Een positief getal betekent dat incidentele lasten deels uit structurele middelen worden gedekt en dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van een lening) te dekken. Een negatief getal betekent dat structurele lasten deels uit incidentele baten worden gedekt.

De structurele exploitatieruimte is ten opzichte van de jaarrekening 2017 licht verminderd.  Bij de berekening van dit kengetal wordt conform vastgestelde wijze van berekening de structurele toevoegingen en onttrekkingen aan reserves meegenomen.

Grondexploitatie:
Dit kengetal geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Ten opzichte van het voorgaande jaar is stijging zichtbaar. Ondanks de afnemende grondpositie, o.a. door de verkoop van gronden in het Klooster (van € 4,4 miljoen naar € 3,8 miljoen), stijgt het kengetal omdat het totaal van de baten (de noemer in het kengetal) is gedaald.

Belastingcapaciteit:
De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Het kengetal belastingcapaciteit vergelijkt de woonlasten (OZB, rioolheffing, afvalstoffenheffing) van een gemiddeld gezin in Nieuwegein met landelijke cijfers. Onze woonlasten liggen op 85% van het landelijk gemiddelde. Dit is in lijn met de begroting 2018.